Tematem przewodnim tegorocznego kongresu była poprawa efektywności energetycznej mieszkalnictwa w kontekście tzw. ubóstwa energetycznego i działań na rzecz poprawy jakości powietrza.

Spotkanie miało miejsce w Centrum Zarządzania Innowacjami i Transferem Technologii (CZIiTT) Politechniki Warszawskiej. Było podzielone na trzy bloki tematyczne: nowa polityka energetyczna, systemowe wsparcie efektywności energetycznej, efektywność energetyczna na poziomie lokalnym.

Reforma europejska a sytuacja polska

Kongres otworzyła Joanna Furmaga z Polskiej Zielonej Sieci podkreślając, jak ważny jest dialog w procesie zmian zachodzących w energetyce. W imieniu CZIiTT powitała gości Anna Rogowska, a przedstawiając pierwszych prelegentów, podkreśliła konieczność podejmowania działań i poszukiwaniu wspólnych rozwiązań, które ograniczą tzw. niską emisję. Takim działaniem jest również termomodernizacja mieszkalnictwa.

70% polskich domów jest ocieplonych słabo lub wcale. Ich ogrzanie wymaga spalania nadmiernych ilości paliw. W połączeniu z wciąż nieuregulowanym w Polsce rynkiem paliw stałych, przekłada się to na zwiększone emisje zanieczyszczeń oraz przesadnie wysokie koszty ogrzewania. W efekcie dochodzi do pojawienia się zjawiska tzw. ubóstwa energetycznego, występującego wtedy, gdy osoby, niekoniecznie ubogie, zbyt dużą część dochodów przeznaczać muszą na ogrzewanie.

Prezentację wprowadzającą przedstawił Tobiasz Adamczewski z WWF Polska. Trwa reforma europejskiego systemu handlu emisjami (EU ETS – European Union Emissions Trading System). Ogólnie przewiduje on działanie według zasady “zanieczyszczający płaci”, a także przekazywanie pieniędzy do budżetu państwa. Zgodnie z wytycznymi, te środki powinny być wykorzystane na działania służące transformacji energetycznej. W przypadku Polski szacuje się, że do roku 2030 może to być kwota nawet do 100 mld zł. Tobiasz Adamczewski zwrócił również uwagę na skalę problemu redukcji emisji CO2, którego efektywne rozwiązanie mogłoby przynieść Polsce ogromne korzyści społeczno-gospodarcze.

Według Michała Kurtyki, Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Energii, idea mobilizacji obywatelskiej jest bardzo bliska instytucji, którą reprezentuje. Dlatego ministerstwo promuje inicjatywy klastrów energetycznych i pracuje nad legislacją w tym zakresie. Zdaniem ministra termoizolacja jest kapitałochłonna, a pieniędzy z Funduszu Modernizacyjnego może być za mało. Podkreślił, że trwają prace nad skonstruowaniem mechanizmów, które uruchomiłyby finansowanie prywatne. Minister przedstawił też opinię, że wprowadzany obecnie rynek mocy jest rozwiązaniem koniecznym, ponieważ nadal poza OZE elektrownie będą produkować energię z paliw kopalnych. Zwrócił też uwagę, że zawsze, kiedy można, trzeba stawiać na czyste powietrze oraz iść w stronę czystszych i bardziej ekonomicznych technologii. Niestety, na pytanie o wykorzystanie środków z handlu uprawnieniami do emisji CO2, konkretna odpowiedź nie padła.

Termoizolacja we Francji

Bardzo ciekawy i skuteczny ogólnokrajowy projekt mający na celu poprawę jakości powietrza i ograniczenie ubóstwa energetycznego zaprezentował gość honorowy Kongresu – Vincent Perrault. Jest on dyrektorem rządowego programu Habiter Mieux (franc. Mieszkać Lepiej), realizowanego we Francji przez Krajową Agencję ds. Mieszkalnictwa (ANAH). Agencja działa od lat siedemdziesiątych XX wieku. Francja, inicjując program Habiter Mieux 7 lat temu, uczyniła go swoim programem strategicznym. Celem działań jest poprawa efektywności termoizolacji domów o 25% rocznie. Projekt umożliwia przeprowadzanie termomodernizacji domów osobom niezamożnym. Dzięki wykorzystaniu środków pochodzących z europejskiego systemu handlu emisjami, Francja realizuje termomodernizację 70-100 tysięcy domów rocznie i co roku podwaja efekty. Więcej na temat programu Habiter Mieux można dowiedzieć się z wywiadu Ewy Podolskiej z Vincentem Perrault – audycja Weekend Radia TOK FM”, z 16.12.2017.

Wsparcie efektywności energetycznej

Uczestnicy Kongresu usłyszeli od Aleksandra Śniegockiego z WiseEuropa o korzyściach reformy finansowania działań termomodernizacyjnych, które zostały przedstawione w analizie "Uwalniając ukryty potencjał. Gospodarczy wpływ inwestycji w mikroinstalacje OZE oraz termomodernizację budynków„. Okazuje się, że środki z EU ETS mogłyby sfinansować wielkoskalowy program inwestycyjny zapewniający czyste i efektywne ogrzewanie budynków. Kluczowe jest wczesne określenie priorytetów inwestycyjnych na lata 2021-2030 oraz włączenie do dyskusji wszystkich osób i instytucji zajmujących się tematem termomodernizacji w Polsce.

Radca ministra w Ministerstwie Infrastruktury i Budownictwa, Zbigniew Bondarczuk przedstawił działający do 1998 roku program ministerstwa wspierający przedsięwzięcia termomodernizacyjne. Po 10 latach wzbogacono go o komponent remontowy uwzględniający działania termomodernizacyjne. Obecnie obowiązuje Narodowy Program Mieszkaniowy, do którego wpisano weryfikację ustawy o termomodernizacjii remontach. Ministerstwo zleciło wykonanie ewaluacji ustawy. Zebrano wnioski, diagnozę, wszystkie dane dotyczące termomodernizacjii zaproponowano rozwiązania. Wszystkie zainteresowane resorty – rozwoju, środowiska, energii, zdrowia – dostały raport do konsultacji. Według Bondarczuka ustawa dobrze się sprawdziła, jeśli chodzi o budynki wielorodzinne i ministerstwo postuluje zachowanie jej w niezmienionym kształcie. Jednocześnie chce podjąć próbę modyfikacji i uatrakcyjnienia programu dla właścicieli budynków jednorodzinnych. Program zostanie uzupełniony o tematykę ubóstwa energetycznego. Resort planuje prace w tym zakresie od stycznia 2018 roku.

Maria Dreger z Efektywnej Polski – inicjatywy skupionej wokół Instytutu Środowiska – zauważyła, że bez efektywnych energetycznie budynków nie ma opłacalnej energetyki rozproszonej, bazującej na domach jednorodzinnych. Powinniśmy dążyć do tego, żeby energetyka obywatelska miała dobre warunki do rozwoju i była opłacalna dla wszystkich.

W Polsce ubóstwa energetycznego najczęściej rzeczywiście doświadczają mieszkańcy domów jednorodzinnych, jednak pomoc publiczna zwykle do nich nie dociera – wskazywała Barbara Audycka z Habitat for Humanity Polska. Istnieją mechanizmy pomocy, np. Fundusz Termomodernizacjii Remontów obsługiwany przez Bank Gospodarstwa Krajowego oraz dodatek energetyczny, ale pomagają one w sposób dalece niewystarczającyi wymagają gruntownej reformy. Habitat for Humanity proponuje szereg drobnych rozwiązań, kierunków działań, które należałoby rozpatrzyć, by ograniczyć problem ubóstwa energetycznego w Polsce.

Efektywność energetyczna na poziomie lokalnym

Samorządy w regionach, gdzie problem smogu jest najbardziej dotkliwy, nie czekając na regulacje krajowe, biorą sprawy w swoje ręce. Przyjmują – często jednogłośnie i ponad podziałami politycznymi – uchwały antysmogowe, które regulują jakimi paliwami i w czym wolno będzie palić mieszkańcom, by ogrzewać swoje domy. Joanna Furmaga z Polskiej Zielonej Sieci zauważyła, że jest to krok w dobrą stronę i że przed nami jeszcze trudniejsze wyzwania – same zakazy nie wystarczą, ludziom trzeba pomóc się do nich dostosować.

Marek Pszonka z Zarządu Mazowieckiej Agencji Energetycznej wskazał, że w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 największe środki – 324 mln euro – przeznaczone zostały na gospodarkę niskoemisyjną. Dotowane są trzy rodzaje działań: odnawialne źródła energii, termomodernizacja budynków użyteczności publicznej i transport multimodalny czyli taki, gdzie korzysta się z dwóch lub więcej rodzajów transportu. W dwóch tylko naborach zapotrzebowanie na dotacje dziesięciokrotnie przekraczało wysokość dostępnych środków, stąd wniosek, że świadomość samorządowców i mieszkańców na ten temat jest bardzo duża.

Sytuację w Warszawie przedstawił Leszek Drogosz – dyrektor Biura Infrastruktury w Urzędzie m.st.Warszawy. Stolica przystąpiła w 2009 roku do inicjatywy Covenant of Mayors for Climate & Energy, czyli Porozumienie Burmistrzów w sprawie Klimatu i Energii. Dzięki działaniom w ramach tego przedsięwzięcia, emisja CO2 w Warszawie została obniżona do 2017 roku o 10%. W 2011 roku Warszawa przyjęła Plan Zrównoważonego Zużycia Energii, który zakładał duże nakłady na działania termoizolacyjne. Jednocześnie powstał Program Zrównoważonego Transportu, również powiązany z ochroną powietrza, a w 2015 roku Program Gospodarki Niskoemisyjnej. Wszystkie zadania dla Warszawy zbiera powołany w 2016 roku Program Ochrony Środowiska m.st.Warszawy. Z różnych funduszy na efektywność energetyczną Mazowsze ma do dyspozycji 35 mln euro – sama Warszawa zamierza wydać do 2020 roku na te cele aż 4 mld euro.

Dariusz Szwed, doradca prezydenta Słupska, przedstawił innowacje wprowadzone w Słupsku. Przede wszystkim miasto buduje energetykę na poziomie miejskim, powołało stanowisko energetyka miejskiego, co przyniosło oszczędności rzędu 600-700 tysięcy rocznie. Już samo uważne przeczytanie faktury wystarczyło, by energetyk zmniejszył zamówienia miasta na ciepło i energię elektryczną. Prezydent Biedroń stworzył także dwa biznesowe programy partnerstw publiczno-prywatnych, w ramach których miasto otrzymało np. 100 termostatów, a planowane są dalsze działania. Szczególny nacisk kładzie się na włączanie mieszkańców do działań np. uszczelniania okien, wymiany uszczelek.

Perspektywa polityczna

Bieżącą propozycję Platformy Obywatelskiej dla efektywności energetycznej w Polsce – projekt ustawy antysmogowej – przedstawiła posłanka Gabriela Lenartowicz. Jednym z założeń projektu jest to, że Polska będzie wydawać 0,5% PKB (ok. 9-10 mld zł) ze środków publicznych na walkę ze smogiem. Posłanka Lenartowicz mówiła również o konieczności wprowadzenia minimalnych norm dla paliw i urządzeń grzewczych dopuszczonych do sprzedaży dla sektora komunalnego, a także założeniu zwiększenia standardów termoizolacji budynków. Projekt jest obecnie w konsultacjach, a wkrótce ma trafić do Sejmu.

Jest wiele do zrobienia – stwierdził poseł na Sejm RP Marek Suski i zauważył, że opozycja zmarnowała czas, kiedy mogła zmieniać politykę energetyczną w Polsce. Według posła w kwestii walki ze smogiem, obecnie wiele się dzieje. Również od strony instytucjonalnej. Powołano Ministerstwo Energii, zmieniono strukturę w Sejmie – powstała Komisja do Spraw Energii i Skarbu Państwa, zajmująca się m.in. nowoczesnymi sposobami wytwarzania energii.

Ilona Jędrasik z Fundacji ClientEarth Prawnicy dla Ziemi podsumowała dyskusję zwracając uwagę na to, że zwolennicy energetyki obywatelskiej nadal czekają na projekt ustawy o energetyce rozproszonej zapowiedziany przez Ministerstwo Energii, a także na rozporządzenie o jakości paliw oraz ustawę o elektromobilności.

Start-upy dla efektywności energetycznej

Przez cały Kongres w lobby gmachu Politechniki Warszawskiej prezentowało się 5 startupów zajmujących się tworzeniem. Można było wysłuchać koncepcji poszczególnych projektów i zobaczyć produkty w zakresie efektywności energetycznej.

Syngeos stworzył system informacji o stanie powietrza, wody i gleby. Działa on na zasadzie sieci czujników, które przekazują sobie bieżące informacje o poziomie i źródłach zanieczyszczeń.

Oxygen Factory zaprezentowało urządzenie do uzdatniania powietrza oparte na chlorelli. Redukuje ono dwutlenek węgla i oczyszcza powietrze, a także produkuje tlen. Po oczyszczeniu pomieszczenia, skład powietrza jest tak świeży że możemy się poczuć jakbyśmy byli w lesie.

Gradis to start-up, który wymyślił innowacyjny system projektowania oświetlenia zewnętrznego wykorzystujący algorytmy sztucznej inteligencji. Dzięki niemu roczne koszty energii można obniżyć o ponad 70%.

Grifinity stworzyło oprogramowanie, dzięki któremu komputery pracują efektywniej, co obniża zużycie energii, zmniejsza ilość CO2 emitowanego do atmosfery i daje wymierne korzyści finansowe.

Onemeter zapewnia bezprzewodowy odczyt zużycia energii za pośrednictwem smartfona. Jest to również narzędzie do prognozowania kosztów energii. Dużą zaletą tego systemu jest możliwość rozliczania faktur na bazie realnego zużycia zamiast prognoz.

---

Kongres Energetyki Obywatelskiej organizowany był już po raz drugi przez sekretariat ruchu “Więcej niż Energia”. Koalicja skupia obecnie 150 partnerów, w tym samorządy, środowiska naukowe, organizacje społeczne, branżowe i eksperckie, wspierających rozwój energetyki rozproszonej opartej na odnawialnych źródeł energii oraz poprawie efektywności energetycznej. W kongresie wzięli udział przedstawiciele trzech sektorów – publicznego, prywatnego i pozarządowego, a także przedsiębiorcy, naukowcy, studenci oraz politycy.

Organizatorami kongresu jest Związek Stowarzyszeń Polska Zielona Sieć (współzałożyciel ruchu “Więcej niż Energia”), Centrum Zarządzania Innowacjami i Transferem Technologii Politechniki Warszawskiej oraz Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce.