Inwestycje w zrównoważony rozwój, ze szczególnym uwzględnieniem nowoczesnego gospodarowania energią, są już w Częstochowie tradycją. Od 2003 roku w mieście realizowany jest program „5xE: Energia, Ekonomia, Ekologia, Edukacja i Efektywność”, który stanowi ramę dla lokalnej polityki energetycznej. Podejmowane na tym polu działania mają na celu racjonalne zarządzanie zużyciem energii, poprawę efektywności energetycznej budynków i utrzymywanie wolnego rynku energii, który obowiązuje w mieście od 2009 roku. Sprzedawca energii dla grupy zakupowej, w której skład wchodzą wszystkie instytucje i spółki miejskie (wolumen energii objęty przetargiem to 44,25 GW), wybierany jest na drodze przetargu nieograniczonego. Zmiana dotychczasowego lokalnego dostawcy energii na bardziej konkurencyjnego przyniosła miastu duże oszczędności liczone w milionach złotych. W latach 2009-2015 była to kwota 21,3 mln, a w 2016 szacunkowo 5,8 mln zł. Inne podmioty miejskie, które nie są objęte postępowaniem przetargowym przeprowadziły negocjacje cen z lokalnym sprzedawcą energii uzyskując korzystniejsze warunki, co pozwoliło wygenerować oszczędności rzędu 3,6 mln złotych w latach 2009-2011.
Efektywność energetyczna jest lokalnym priorytetem, co powinno być ważnym punktem odniesienia dla innych polskich miejscowości. Opracowany wraz z Fundacją na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii w Katowicach pilotażowy Lokalny plan działań dotyczący efektywności energetycznej dla miasta Częstochowy (CEEAP) wyznacza kierunki działania w zakresie jej poprawy. Częstochowski plan ma służyć racjonalnemu kształtowaniu lokalnej polityki energetycznej w praktyce zarządczej miasta, określając działania inwestycyjne konieczne do podjęcia w obiektach miejskich w celu ograniczenia zużycia energii. W podjętych pracach skorzystano z doświadczeń i wsparcia w ramach projektu „SEC-BENCH, Miasta i gminy zrównoważonej energii – Benchmarking wskaźników energii i ochrony klimatu ziemi”, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej. Miasto ma także nadzieję, że plan pomoże w nawiązaniu współpracy z lokalnymi interesariuszami, wśród których są:
- spółki komunalne,
- przedsiębiorcy z sektorów: produkcyjnego, usługowego, transportowego, energetycznego,
- przedsiębiorstwa gospodarujące odpadami,
- spółdzielnie mieszkaniowe,
- indywidualne gospodarstwa domowe w tym lokatorzy komunalnych budynków mieszkalnych.
Plan budowano na fundamencie zrealizowanych już w Częstochowie przedsięwzięć z zakresu zarządzania energią w dużym mieście. Warto podkreślić tu znaczenie prowadzonego od 2003 roku miejskiego programu operacyjnego „Zarządzanie energią i środowiskiem w obiektach użyteczności publicznej”, którego celem jest optymalizacja zużycia mediów, zmniejszenie wynikających z tego kosztów oraz ograniczenie obciążenia dla środowiska naturalnego, zwłaszcza emisji gazów cieplarnianych i zanieczyszczenia powietrza.
Beznakładowe działania zarządcze realizowane w ramach programu:
- eliminacja nadmiernych zużyć energii i wody,
- regulacja i konserwacja urządzeń,
- bieżąca kontrola warunków rozliczeń oraz aktualizowanych umów z dostawcami mediów,
- wydawanie zaleceń w zakresie zmiany warunków rozliczeń oraz nadzór nad realizacją tych zaleceń,
- analiza faktur pod względem zgodności z warunkami umów, taryfami i przepisami branżowymi oraz pomoc w uzyskaniu korekt.
Zrealizowane działania inwestycyjne w zakresie termomodernizacji obiektów:
- w 14 placówkach oświatowych wykonano termomodernizację wraz z modernizacją źródeł ciepła,
- przy wykorzystaniu formuły ESCO wykonano modernizację węzłów cieplnych w 22 obiektach oraz wymianę kotłowni na paliwa stałe na kotłownie olejowe w 2 obiektach,
- przebudowano węzły cieplne w 19 innych obiektach oraz zainstalowano zautomatyzowane kotłownie na ekogroszek w 4 obiektach,
- wymieniono ok. 3 tysięcy opraw i źródeł światła w oświetleniu ulicznym pozostającym na majątku gminy.
„Częstochowa jest także pierwszym samorządem, który wygrał przetarg organizowany przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki i uzyskał świadectwo efektywności energetycznej o wartości 689 ton oleju ekwiwalentnego. Świadectwa te, tzw. „białe certyfikaty”, które można otrzymać za przedsięwzięcia prooszczędnościowe o najwyższej efektywności ekonomicznej, są przyznawane w formie papierów wartościowych. Ze sprzedaży białych certyfikatów miasto zasiliło miejski budżet o kwotę 660 tys. zł.”
Polskie i Norweskie Gminy Razem dla Klimatu, publikacja „Katalog polskich i norweskich dobrych praktyk z zakresu efektywności energetycznej i wykorzystania OZE – Zarządzanie energią i środowiskiem w obiektach użyteczności publicznej miasta Częstochowy”, [www.razemdlaklimatu.eu].
Łączne efekty działań za lata 2004-2014 dla grupy 118 obiektów oświatowych to ograniczenie zużycia energii o 197 058 MWh oraz ograniczenie emisji CO2 o 83 689 tony.
Aby je osiągnąć, niezbędny jest odpowiedni System Monitoringu Mediów.
W tym celu sporządzono szczegółową bazę danych dla 173 budynków (w tym 120 obiektów oświatowych) oraz 57 lokali użytkowanych przez instytucje miejskie. W ramach tego systemu gromadzone są dane z faktur za media, na podstawie których można dokonywać analiz zużyć oraz kosztów i kolejno podejmować decyzje odnośnie ich racjonalizacji. W projekt zaangażowani zostali administratorzy obiektów oraz w przypadku placówek edukacyjnych także nauczyciele, dzieci i młodzież, dzięki czemu ich szkoły zyskały dodatkowe, pochodząca z oszczędności, środki na cele dydaktyczne.
Aby zmobilizować i wykorzystać potencjał społeczeństwa obywatelskiego w realizacji lokalnej polityki energetycznej w 2007 roku Prezydent Częstochowy powołał Radę na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju Gospodarki Energetycznej. „To nowatorska platforma współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami energetycznymi, przedstawicielami świata nauki i samorządu, która umożliwiała efektywne kreowanie i realizację lokalnej polityki energetycznej. Zasadą było solidarne działanie członków rady w celu rozwoju zrównoważonej gospodarki energetycznej Częstochowy oraz łączenie interesów instytucji i firm z rozwojem usług publicznych gminy” – opowiada Pani Bożena Herbuś, naczelnik Wydziału Komunalnego i inżynier miejski Urzędu Miasta w Częstochowie.
Miasto stara się także zachęcać mieszkańców do udziału w transformacji energetycznej regionu. W tym celu uruchomiono portal informacyjny „Energia i środowisko”, który służy do popularyzacji tematyki związanej z oszczędnością energii, poprawą efektywności energetycznej i troską o stan środowiska naturalnego. Ponadto dla szkół ponadgimnazjalnych zorganizowano konkurs „Mini audyt mojej szkoły”, w którym zwycięska szkoła otrzymała komputer przenośny z oprogramowaniem oraz zestaw urządzeń pomiarowych służący do dalszych analiz i monitoringu zużycia energii w szkole oraz edukowania przyszłych świadomych użytkowników energii.
Proekologiczne działania Częstochowy zostały dostrzeżone i nagrodzone w plebiscycie „Eko-Inspiracje 2014” organizowanym przez redakcję magazynu Ekologia i Rynek pod patronatem honorowym Ministerstwa Środowiska. Miasto wyróżniono podwójnym godłem w kategorii Miasto Zrównoważonego Rozwoju.