Autorka: Zuzanna Sasiak
Tym artykułem rozpoczynamy cykl tekstów poświęconych przyjętej w 2018 r. dyrektywie RED II w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych. Naszym celem będzie przybliżenie czytelnikom treści tej dyrektywy, w szczególności nowych form wykorzystania OZE zwłaszcza przez prosumentów indywidualnych i zbiorowych. Będziemy również starali się opisywać sposoby jej realizacji przez inne państwa członkowskie UE oraz postępy w jej wdrażaniu po stronie Polski.
Nowa dyrektywa to większe możliwości dla prosumentów, ale także wyższe cele OZE, czy Polsce uda się je zrealizować?
W 2018 r. UE przyjęła nowe przepisy dotyczące odnawialnych źródeł energii (tzw. dyrektywa RED II). Wyznaczają one dla Unii nowy, wyższy cel dotyczący udziału OZE w łącznej produkcji energii na 2030 r., a państwom członkowskim nakazują określenie swojego wkładu w jego osiągnięcie. Nakładają też obowiązek wprowadzenia szeregu ułatwień dla rozwoju odnawialnych źródeł, w tym poszerzenia możliwości działania prosumentów i wspólnot energetycznych. Polska przystępuje właśnie do realizacji tych zapisów, mierząc się jednocześnie z konsekwencjami nieosiągnięcia celu na 2020.
Czytaj także: Nadchodzą zmiany dla prosumentów zbiorowych
Dyrektywa UE z 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zastępuje i przekształca poprzednią dyrektywę (RED) z 2009 roku. Nowy dokument określa wspólne ramy dla promowania energii z OZE i ustanawia wiążący unijny cel osiągnięcia co najmniej 32% udziału energii odnawialnej w końcowym zużyciu energii brutto w Unii w 2030.
Tym samym, celem klimatyczno-energetycznym UE jest zmniejszenie do 2030 r. emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 40% w stosunku do poziomów z 1990 r. Od razu warto zaznaczyć, że Komisja Europejska będzie zobowiązana weryfikować, czy docelowej wartości na poziomie 32% nie należy zwiększyć, w świetle znacznej redukcji kosztów energii odnawialnej czy też w przypadku istotnego spadku zużycia energii w Unii (zaś Europejski Zielony Ład już teraz zakłada możliwość podwyższenia celu redukcji emisji gazów cieplarnianych w UE nie o 40, ale o 50-55% w stosunku do roku 1990).
Zgodnie z wytycznymi nowej dyrektywy, państwa członkowskie były zobowiązane określić swój prognozowany wkład w osiągnięcie nowych celów energetycznych UE. W przekazanym do Komisji Europejskiej w grudniu 2019 r. Krajowym Planie na rzecz Energii i Klimatu na lata 2021-2030 Polska zadeklarowała osiągnięcie 21-23% udziału OZE w finalnym zużyciu energii brutto, a zatem na poziomie znacznie niższym od wartości zakładanej dla całej UE. Pomimo tego, uzasadnione są obawy, czy Polska zrealizuje zobowiązanie ustalone nawet na tak zaniżonym i niewygórowanym poziomie procentowym.
Czytaj także: Co dalej z planem energetyczno-klimatycznym Polski?
Tak bowiem, jak obecna dyrektywa zakłada horyzont czasowy 2030, tak poprzedzająca ją dyrektywa 2009/28/WE wyznaczała cele do osiągnięcia do roku 2020. W jej ramach, Polska zobowiązała się, iż nasz docelowy udział energii z OZE w końcowym zużyciu energii brutto w bieżącym roku wyniesie 15%. Z danych GUS za rok 2018 natomiast wynika, iż udział ten wynosił w naszym kraju 11,3%, a analitycy nie przewidują, by w bieżącym roku udział ten mógł sięgnąć wymaganego pułapu 15%. Można upatrywać różnych przyczyn takiej sytuacji, jednak niewątpliwie brak lub wadliwość przepisów dotyczących stosowania i rozwoju OZE były istotną przyczyną niedotrzymania przez Polskę jej zobowiązania.
Tymczasem nowa dyrektywa stanowi, iż krajowe cele wyznaczone na 2020 r. powinny stanowić minimalny wkład państw członkowskich w nowe ramy na rok 2030. Dlatego też, zgodnie z Art. 3 ust. 4 dokumentu, od dnia 1 stycznia 2021 r. udział energii z OZE w każdym państwie członkowskim nie może być niższy niż zadeklarowany udział bazowy, a zatem, w przypadku Polski, udział ten nie może być niższy niż 15% (mierzony w okresie jednego roku).
Jakie konsekwencje grożą Polsce za niewywiązanie się z tego zobowiązania?
Rozporządzenie wykonawcze dla dyrektywy 2018/2001 przewiduje, że w takiej sytuacji państwo członkowskie będzie zobowiązane do:
- Wdrożenia dodatkowych środków mających na celu zwiększenie wykorzystywania oraz dostosowanie udziału OZE w sektorze ciepłowniczo-chłodniczym i w transporcie.
- Dokonania wpłaty na rzecz unijnego mechanizmu finansowania energii z OZE.
Unijny mechanizm finansowania energii z OZE został ustanowiony przez dyrektywę celem udzielania wsparcia finansowego nowym projektom wewnątrz UE w dziedzinie energii pozyskiwanej z OZE. Energia wytworzona z projektów wspartych przez ten mechanizm będzie zaliczana na poczet udziału OZE poszczególnych państw, stosownie do wielkości ich wpłaty. - Skorzystania z określonych mechanizmów współpracy, w szczególności transferów statystycznych pomiędzy państwami członkowskimi.
Transfer statystyczny w praktyce polega na tym, że państwo, które nie osiągnęło założonego procentu udziału OZE płaci państwu, które swój cel przekroczyło, za możliwość zaliczenia jego nadwyżki % na swoje konto. W razie konieczności, Komisja będzie zachęcać państwa do tego sposobu wywiązania się z obowiązku, jednak problemem może być ustalenie warunków transakcji, jak również istnieje ryzyko, że będzie więcej państw zainteresowanych kupnem udziału statystycznego OZE niż tych, które będą miały możliwość go odsprzedać.
Stan realizacji celu 2020 na rok 2018 w poszczególnych państwach UE obrazuje poniższy wykres:
Źródło: Eurostat (nrg_ind_ren)
Terminy oceny postępów realizacji celów OZE oraz transpozycji dyrektywy RED II do prawa krajowego.
Nowe przepisy nakładają na państwa członkowskie szerokie obowiązki sprawozdawcze, zaś Komisję uprawniają do rozległych kontroli i weryfikacji danych. I tak, w odniesieniu do celu przyjętego przez Państwa w perspektywie 2020, Komisja przystąpi do oceny w roku 2022. Zostanie ona zrealizowana w oparciu o ostateczne podsumowanie udziału OZE w miksie energetycznym w roku 2020 opublikowane przez EUROSTAT oraz o sprawozdania dotyczące realizacji celów OZE, które państwa członkowskie przedłożą do kwietnia 2022 roku.
Realizacja celu w horyzoncie czasowym 2030 będzie natomiast weryfikowana w trzech etapach:
- w roku 2022 – kiedy to państwa członkowskie powinny osiągnąć min. 18% zaplanowanego wzrostu udziału OZE w okresie 2021-2030
- w roku 2025 – min. 43%
- w 2027 – min. 65%.
Dyrektywy UE określają cele, ale pozostawiają poszczególnym państwom wybór metod ich osiągnięcia.
Każde państwo musi jednak w określonym terminie dokonać tzw. transpozycji dyrektywy, czyli przyjąć krajowe przepisy, które pozwolą te cele osiągnąć. W przypadku RED II, członkowie UE, a więc także Polska, muszą przyjąć stosowne krajowe przepisy w terminie do 30 czerwca 2021 r. W praktyce oznacza to, iż niezwłocznie po ww. dacie, Polska będzie zobowiązana przekazać Komisji, do weryfikacji, teksty wszystkich krajowych przepisów, które będą dotyczyły obszarów, do których odnosi się dyrektywa.
Polska Zielona Sieć w ramach Ruchu „Więcej niż Energia” będzie monitorować proces tworzenia tego prawa, a, w razie potrzeby, przedstawiać swoje rekomendacje, oceny i uwagi. Naszym działaniem będziemy starali się przyczynić do tego, aby powstał w Polsce system regulacji, które umożliwią osiągnięcie naszego celu OZE na rok 2030, a prosumentom i lokalnym społecznościom stworzą możliwość tworzenia i korzystania z własnych źródeł czystej energii.
Dlatego też zapraszamy zainteresowanych czytelników do śledzenia naszych artykułów w nowym cyklu poświęconym dyrektywie RED II.